„A jeśli komu droga otwarta do nieba

tym, co służą ojczyźnie,

wątpić nie potrzeba,

że co im zazdrość ujmie,

Bóg wynagradzać będzie.”

Jan Kochanowski

Pierwsi saperzy pojawili się już za czasów króla Władysława Jagiełły, kiedy zbudowano przeprawę na Wiśle w Czerwińsku, dla wojsk jadących pod Grunwald. Król Stefan Batory jest nazywany nawet „saperem w koronie”, ponieważ za jego panowania pojawiły się pierwsze jednostki saperów. Odpowiadały one za budowę utwardzanych dróg, przepraw przez rzeki oraz budowę umocnień i fortyfikacji.

Dzień Sapera jest świętem wojskowym ustanowionym w 1946 roku w rocznicę forsowania rzeki Odry i Nysy przez oddziały 1 i 2 Armii Wojska Polskiego. Forsowanie Odry i Nysy Łużyckiej rozpoczęło się w Siekierkach i Gozdowicach 14 kwietnia 1945 roku i trwało do 20 kwietnia. W ciężkich walkach, które utorowały wtedy 1 Armii Wojska Polskiego drogę do Berlina, zginęło ponad 2 tys. oficerów i żołnierzy. Cmentarz żołnierzy I Armii Wojska Polskiego w Siekierkach, na którym znajdują się kwatery poległych, obejmuje 3,2 ha powierzchni. W Rejonie Pamięci Narodowej w miejscowościach: Czelin, Gozdowice i Siekierki znajdują się liczne ślady bohaterstwa żołnierzy wojsk inżynieryjnych. W miejscowości Czelin znajduje się obelisk symbolizujący słup graniczny, który wkopali żołnierze 6 Samodzielnego Batalionu Pontonowo - Mostowego Wojska Polskiego w dniu 27 lutego 1945 roku. W miejscowości Gozdowice znajduje się Pomnik „Chwała Poległym Saperom 16. IV. 1945” i Muzeum Wojsk Inżynieryjnych I Armii Wojska Polskiego (budynek muzeum w czasie forsowania Odry był stanowiskiem dowodzenia). W Siekierkach utworzono Cmentarz, Muzeum oraz Sanktuarium Maryjne Nadodrzańskiej Królowej Pokoju. Po zakończeniu działań wojennych saperzy Wojska Polskiego wnieśli ogromny wkład w akcję rozminowania kraju oraz jego odbudowę ze zniszczeń. Priorytetowym zadaniem saperów przez wiele lat po wojnie była walka z „zardzewiałą śmiercią”, a obecnie patrole saperskie wzywane są do usuwania odnalezionych niewybuchów. Współczesne wojska inżynieryjne stanowią bardzo ważny element w strukturze organizacyjnej sił zbrojnych Rzeczypospolitej oraz ich oddziałów funkcjonujących w strukturze wojskowej paktu NATO. Saperzy walczą z żywiołami ratując życie i mienie ludności cywilnej podczas zagrożenia w czasie powodzi. Są wszędzie tam, gdzie oczekuje się ich pomocy. To oni likwidują niezliczone ilości niewybuchów w różnych regionach kraju i poza nim uczestnicząc w Misjach Pokojowych ONZ na świecie w ramach Polskich Kontyngentów Wojskowych.

Powojenne dzieje wojskowe miasta od lat czterdziestych, po dzień dzisiejszy związane są ze stacjonującym tu garnizonem Wojska Polskiego. W monografii miasta trudno jest jednak doszukać się wzmianek o garnizonie wojskowym, którego dzieje czekają na swojego kronikarza.

W styczniu-marcu 1945 roku oddziały Wojska Polskiego nie brały udziału w walkach o Kostrzyn. Jednak już od pierwszych powojennych dni pionierami bezpośrednio związanymi z naszym miastem byli saperzy. Pełnili służbę garnizonową, brali udział w akcji rozminowywania, odbudowie infrastruktury przemysłowej, zabezpieczeniu funkcjonowania węzła kolejowego oraz odgruzowywaniu i odbudowie całego Kostrzyna.

W latach pięćdziesiątych w okresie „Zimnej Wojny” Kostrzyn stał się garnizonem wojskowym dla jednostek wojskowych IV Okręgu Wojskowego. Były to jednostki 19 Dywizji Zmechanizowanej i 5 Dywizji Pancernej. Trzon garnizonu stanowiły oddziały pułku zmechanizowanego, batalionu rozpoznawczego, następnie pododdziałów saperów i artylerii. Na podstawie rozkazów organizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej nr 0045/Org i 00470 z maja i sierpnia 1951 roku sformowany został 66 batalion saperów, jako Jednostka Wojskowa 2240 z miejscem postoju w Kostrzynie. Batalion wszedł w skład 19 Dywizji Zmechanizowanej, 5 Dywizji Pancernej, a następnie 4 Dywizji Zmechanizowanej. 5 Dywizja Pancerna jest kontynuatorką historii 19 Dywizji Pancernej i została sformowana rozkazem MON nr 0025/Org. z 2 kwietnia 1957 roku, a w składzie dywizji znalazł się kostrzyński batalion saperów. Struktura etatowa dywizji z 1957 roku przetrwała tylko rok. Na podstawie rozkazu MON nr 0010/Org. z 2 października 1958 roku dokonano przeformowania dywizji w terminie do 1 grudnia 1958 roku. W składzie dywizji po przeformowaniu pozostawiono 66 Batalion Saperów - JW 2240 Kostrzyn (nastąpiła jedynie zmiana etatu na 5/243). Swój pierwszy sztandar jednostka otrzymała 8 maja 1960 roku. Rozkazem MON nr Pf-12/MON z 28 lipca 1977 roku przemianowano 66 Batalion Saperów na 14 Batalion Saperów z zachowaniem miejsca dyslokacji i nr JW. Z kolei 25 kwietnia 1994 roku batalion przejął tradycje 14 batalionu saperów wielkopolskich, 7 pułku saperów, 7 batalionu saperów, 14 batalionu saperów 14 Dywizji Piechoty [1939], 14 batalionu saperów 5 Dywizji Piechoty [1944-1957], 66 batalionu saperów 19 Dywizji Zmechanizowanej i 5 D Pancernej. Dzień ten stał się dorocznym świętem tej jednostki.

Pierwszym dowódcą batalionu został kpt. Józef Janek. Następnie batalionem dowodzili: ppłk Bolesław Olszewski, ppłk Franciszek Zarzycki, ppłk Tadeusz Wilamowski, mjr Henryk Żaba, mjr Mieczysław Buczak, mjr Zygmunt Duleba , mjr Władysław Baniewski oraz mjr Jerzy Szymczak.

Od pierwszych dni stacjonowania w garnizonie żołnierze i kadra zawodowa rozpoczęli swoją służbę od prac adaptacyjnych i remontowych w koszarach przy zbiegu ulicy Wojska Polskiego i Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Szkolenie saperskie powiązane było z rozminowywaniem terenów miasta z pozostałości wojny w postaci min przeciwpancernych i przeciwpiechotnych, granatów, pocisków i niewybuchów. Łącznie, tylko w 1951 roku, kostrzyńscy saperzy oczyścili 33 ha powierzchni miasta. Z chwilą ukończenia szkolenia saperskiego żołnierze wysyłani byli na liczne akcje rozminowywania w okolicach Kostrzyna. W 1954 roku, po raz pierwszy w historii batalionu został, on użyty do akcji przeciwlodowej. Celem akcji była ochrona mostów warciańskich w Kostrzynie i Świerkocinie. W następnym, 1955 roku kostrzyńscy saperzy rozminowywali okolice miejscowości Lemierzyce i Owczary. Akcję rozminowywania kraju kontynuowano również w 1956 roku w Bieszczadach: Baligrodzie, Cisnej, Majdanie i Roztokach. W latach sześćdziesiątych kadra i żołnierze batalionu uczestniczyli cyklicznie w akcjach żniwnych na terenie województw: koszalińskiego, zielonogórskiego i gdańskiego. Inne przykłady służby saperów dla społeczeństwa, to: rozminowanie szpitala w Ciborzu koło Świebodzina i budowa nowego mostu w Gubinie. Żołnierze i kadra batalionu uczestniczyli w budowie budynków mieszkalnych dla mieszkańców Kostrzyna i Skwierzyny. Saperzy ofiarnie brali udział w walce z klęskami żywiołowymi, m.in.: ewakuowali przed powodzią mieszkańców 30 gospodarstw w miejscowości Lipki Wielkie. W ramach zajęć szkoleniowych budowali nowe lotnisko wojskowe w Pile, znany ośrodek sportowy w Zakopanem oraz ośrodek wypoczynkowy w Kosarzynie koło Gubina. Lata siedemdziesiąte ubiegłego wieku to dalsze rozminowywanie kraju i Ziemi Lubuskiej m.in: Kostrzyna, Sulęcina i Świebodzina. Pododdziały wraz z kadrą zawodową batalionu realizowały prace szkoleniowe i produkcyjne w Hucie Katowice. Ślady swojej ofiarnej służby dla Polski pozostawili w Kłodzku i innych miejscowościach w całym kraju. Podczas „zimy stulecia” w 1978-1979 roku kadra zawodowa i żołnierze batalionu ofiarnie pomagali mieszkańcom Kostrzyna, Dębna i Myśliborza. Po raz kolejny ratowali przed powodzią mieszkańców Lipek Wielkich, Zwierzyna i Szumiłowa. W następnym dziesięcioleciu batalion brał udział w kolejnych akcjach na rzecz społeczeństwa i miasta Kostrzyna, regionu oraz kraju. O kostrzyńskich saperach pamiętają mieszkańcy wielu miejscowości w całej Polsce, którym spieszyli oni zawsze z ofiarną i bezinteresowną pomocą. Podczas swej służby w garnizonie tysiące młodych ludzi poznało żołnierskie rzemiosło saperskie. Służba w szeregach Wojska Polskiego, była dla nich również nauką patriotyzmu i pomocy innym. Saperzy brali czynny udział w pracach remontowych i budowlanych w kostrzyńskich zakładach pracy, placówkach oświatowych, obiektach sportowo-rekreacyjnych (stadion sportowy, hala gimnastyczna, basen pływacki, park rekreacji i sportu wraz z amfiteatrem) oraz pracach inżynieryjno-minerskich na Starym Kostrzynie. Zadania szkoleniowo-wychowawcze batalion realizował w różnych sytuacjach, zarówno w warunkach garnizonowych jak i poligonowych. Jednostka realizowała swoje zadania również podczas stanu wojennego w latach 1981-1983. Jednym z ostatnich zadań szkoleniowych saperów był udział w budowie pontonowego mostu przyjaźni zrealizowanego z pododdziałami NATO w 1996 roku w Kaleńsku. Kadra batalionu brała udział w pokojowych misjach pod flagą ONZ m.in. w Egipcie, Syrii i Namibii, gdzie służbę pełnili: mjr Jerzy Szajdak, por. Jerzy Muszak, chor. Krzysztof Prętnicki, sierż. Włodzimierz Jankiewicz; sierż. szt. Ireneusz Łakomy (Namibia i Kambodża), st. chor. Maciej Walczak (Kambodża).

Żołnierze i kadra Jednostki Wojskowej 2240 wielokrotnie otrzymywali dowody sympatii ze strony społeczeństwa miasta Kostrzyn nad Odrą. Batalion Saperów otrzymał od samorządu odznakę „Zasłużony dla miasta Kostrzyn nad Odrą” oraz szereg innych wyróżnień i odznaczeń nadanych przez lokalne społeczności. 22 kwietnia 1994 roku 14 Batalion Saperów uroczyście przejął tradycje jednostek saperskich Wojska Polskiego. Widomym symbolem serdecznych więzi z miastem było ufundowanie jednostce sztandaru przez Zarząd Kostrzyńskich Zakładów Papierniczych w 1994 roku. Sztandar jednostki ozdabiał m.in. herb miasta Kostrzyn nad Odrą. Saperzy brali i biorą nadal aktywny udział w życiu samorządu kostrzyńskiego oraz organizacji i stowarzyszeń pozarządowych. Nestor kostrzyńskich saperów pułkownik Bolesław Olszewski przez szereg lat sprawował funkcję Prezesa Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych. 1 września 1989 roku dla uczczenia 50 rocznicy wybuchu II wojny światowej z inicjatywy pułkownika Bolesława Olszewskiego, został poświęcony Krzyż na cmentarzu jeńców wojennych - Stalag III C w Drzewicach. Również z jego inicjatywy kostrzyńskie koło kombatantów otrzymało swój sztandar, a kombatanci brali czynny udział we wszystkich uroczystościach patriotycznych w naszym mieście.

Saperzy z powodzeniem sprawowali mandaty radnych Rady Miasta przyczyniając się do dynamicznego rozwoju Kostrzyna nad Odrą. Mjr rez. Marian Firszt pełnił funkcję Burmistrza Kostrzyna nad Odrą oraz Starosty Powiatu Gorzowskiego. Zastępcą Burmistrza Kostrzyna nad Odrą był st. chor. szt. rez. Krzysztof Prętnicki. W pracach Rady Miasta udział brali m.in.: Marian Firszt, Krzysztof Prętnicki i Zygmunt Romanowski. Odznaką „Zasłużony dla miasta Kostrzyn nad Odrą” udekorowano sztandar saperów, a wśród kadry zawodowej odznakę tę otrzymali m.in.: Bolesław Olszewski, Jan Figura, Zygmunt Duleba i Marian Firszt. Z kolei Medalem Pamiątkowym „Za Zasługi dla miasta Kostrzyn nad Odrą” wyróżnieni zostali: mjr rez. Marian Firszt, chor. Sławomir Szczudliński, mjr rez. Józef Piątkowski, płk rez. Bolesław Olszewski i mjr rez. Zygmunt Romanowski. Przez długie powojenne lata saperzy nie tylko służyli w garnizonie, ale i ciężko pracowali przyczyniając się w znaczący sposób do dzisiejszej świetności naszego miasta. Tradycje saperskie garnizonu Wojska Polskiego w Kostrzynie nad Odrą oraz dzieje 14 Batalionu Saperów zostały zakończone dnia 28 września 1998 roku, kiedy to na podstawie decyzji Ministerstwa Obrony Narodowej jednostka została rozformowana. Kadra zawodowa częściowo zasiliła inne jednostki inżynieryjne, a częściowo została przeniesiona do rezerwy. Baza koszarowa i szkoleniowo-wychowawcza przejęta została przez miasto oraz zakupiona przez przedsiębiorców. Poligonowy ośrodek wodny wraz z budynkami parku inżynieryjno-pontonowego włączono do infrastruktury kostrzyńskich zakładów pracy, a od strony północnej powstało „cywilne” Osiedle nad Wartą. Budynek żołnierski na terenie kompleksu koszarowego przy obecnej ulicy Kardynała Stefana Wyszyńskiego został zaadaptowany dla potrzeb mieszkaniowych i przekazany mieszkańcom miasta. Wzdłuż budynku powstała wewnętrzna, osiedlowa ulica, która na podstawie uchwały Rady Miasta Nr VII/76/03/ 2003 z dnia 24 kwietnia 2003 roku została nazwana ulicą Saperską.

Kostrzyn nad Odrą stał się miejscem pełnienia pokojowej służby dla tysięcy żołnierzy służby zasadniczej i żołnierzy zawodowych z całej Polski. Stacjonujące tutaj jednostki wojskowe i służący w nich żołnierze czynnie uczestniczyli w życiu miasta, regionu, kraju. Garnizon z Kostrzyna nad Odrą delegował żołnierzy i i oficerów, którzy brali udział w misjach pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych na całym świecie, m.in.: w Egipcie, Iraku Jugosławii i Syrii. Służbę za granicą pełnili m.in.: mjr Jerzy Szajdak, por. Jerzy Muszak, chor. Krzysztof Prętnicki, sierż. Włodzimierz Jankiewicz, sierż. szt. Ireneusz Łakomy., st. chor..Maciej Walczak, sierż. Andrzej Pieczonka, st. chor. sztab. Konrad Kopacki, sierż. Jan Janicki, chor. Władysław Sekuła, sierż. Jan Woźniak, sierż. Andrzej Skrzesiński, por. Krzysztof Mchalik. Wśród będących na służbie w misjach pokojowych było również wielu mieszkańców miasta, służących jako żołnierze w innych Jednostkach Wojska Polskiego. my, st. chor. Maciej Walczak, sierż. Andrzej Pieczonka. Wśród będących na służbie w misjach pokojowych było również wielu mieszkańców miasta, służących jako żołnierze w innych Jednostkach Wojska Polskiego.

Podczas powodzi stulecia Miejski Komitet Przeciwpowodziowy w Kostrzynie nad Odrą wydał łącznie 15 komunikatów. Komitet zwracał się również z licznymi apelami do mieszkańców Kostrzyna nad Odrą. Komunikaty i apele rozplakatowywane były przez pracowników Urzędu Miasta przy pomocy harcerzy kostrzyńskiego Hufca ZHP oraz podawane do wiadomości przy pomocy samochodu z mobilnym nagłośnieniem. Ogółem w akcji przeciwpowodziowej udział wzięło: 247 żołnierzy z JW 2240 i JW 3330 z garnizonu Kostrzyn nad Odrą, W województwie gorzowskim funkcjonował Wojewódzki Komitet Przeciwpowodziowy, który ogłosił 14 lipca alarm powodziowy dla miast i gmin Słubice, Kostrzyn, Górzyca, Słońsk i Witnica,W dniu 29 lipca ogłoszono alarm powodziowy dla miast i gmin Gorzów Wlkp., Skwierzyna, Międzychód, Przytoczno, Deszczno i Santok. W skład Komitetu weszli, m.in.: mjr Ryszard Pietrzak, Albin Górka oraz por. Krzysztof Cichy.

Kadra i żołnierze batalionu: dowodca mjr Jerzy Szymczak; mjr Marek Przychodzeń; por. Piotr Antkowicz; por Jarosław Mądrecki; sierż. Leszek Gaweł; sierż. Andrzej Durak oraz sierż. Witold Gajaszek oraz szereg innych żołnierzy zawodowych i służby zasadniczej zaangażowano do akcji przeciwpowodziowej oraz do ochrony wałów na rzekach Odra i Warta. Major Marek Przychodzeń dowodził grupą saperów, która uczestniczyła w akcji ratunkowej i ewakuacyjnej na terenie gminy Św. Katarzyna w miejscowościach: Kotowice Siechnice oraz Radwanice. Dzięki ich poświęceniu i użytym pływającym transporterom PTS – M (amfibia) saperzy zdołali ewakuować blisko 1000 mieszkańców wraz z dobytkiem oraz zwierzętami gospodarskimi, hodowlanymi oraz domowymi.

Saperzy jako rodzaj wojsk posiadają swoje pomniki: CHWAŁA SAPEROM w Warszawie; pomnik - CHWAŁA POLEGŁYM SAPEROM 16 IV 1945 w Gozdowicach oraz CHWAŁA SAPEROM w Gorzowie Wlkp. Ponadto pamięć o wojskach inżynieryjnych utrwalona została w Muzeum Wojsk Inżynieryjnych i Chemicznych we Wrocławiu oraz wspomnianym na wstępie Muzeum Wojsk Inżynieryjnych I Armii Wojska Polskiego w Gozdowicach.

Józef Piątkowski

zdjęcie pomnika Adrian Grycuk (wikimedia)